کاربرد تحلیل عاملی و خوشه‌ای در ارزیابی فضایی- مکانی شهرستان‌های استان فارس

مقدمه و هدف پژوهش: در مطالعات جغرافیایی شهرستان‌های استان فارس به دلیل تنوع پدیده‌های مکانی و ویژگی‌های متعدد آن‌ها (مانند: جمعیت، وسعت و ناحیه جغرافیایی) امکان مطالعه به صورت مجزا مقدور نیست و لذا اولین گام برای مطالعه پدیده‌های مکانیِ دارای ویژگی‌های متعدد، طبقه‌بندی آن‌ها در گروه‌های همگن است. روش تحلیل عاملی یکی از پیچیده‌ترین و بهترین روش‌ها برای تعیین مهم‌ترین عوامل مؤثر بر توسعه‌یافتگی محسوب می‌شود. روش پژوهش: در پژوهش حاضر روش کار ترکیبی از روش‌های اسنادی، تحلیلی است. در این مطالعه با استفاده از آمارنامه سال 1385 استان فارس، 43 شاخص و در 6 گروه آموزشی، صنعتی، کشاورزی، بهداشتی، فرهنگی ـ مذهبی و سیاسی‌ـ‌ اداری، استخراج و در خصوص 23 شهرستان استان فارس مورد مطالعه قرار گرفتند. و در تجزیه و تحلیل، تکنیک‌های آماری Z-score و روش‌های تحلیل عاملی و خوشه‌ای بکار گرفته شده؛ در نهایت نتایج به صورت سطح‌بندی شهرستان‌ها بر مبنای روش تحلیل خوشه‌ای در قالب نقشه تنظیم و ارائه گردیده است. یافته‌ها: بر اساس یافته‌های پژوهش 43 شاخص انتخاب شده به6 عامل تقلیل یافته‌اند که 5/89 درصد واریانس را در برگرفته‌اند. در بین 6 عامل، عوامل اجتماعی‌ـ اقتصادی به عنوان عامل برتر شناخته شده که 5/59 درصد واریانس را پوشش می‌دهد و به تنهایی تأثیرگذارترین عامل در مطالعه می‌باشند. سپس با استفاده از روش خوشه‌ای شهرستان‌های استان فارس از نظر سطح توسعه‌یافتگی، در 4 گروه همگن طبقه‌بندی شدند که شهرستان شیراز در گروه یکم (برخوردارترین مناطق استان فارس) و شهرستان‌های فراشبند، مرودشت، جهرم، بوانات، فیروز آباد، قیروکارزین، استهبان، خرم بید، ارسنجان، لامرد، زرین دشت در گروه چهارم (محروم‌ترین مناطق استان فارس) قرار گرفتند